του Κωνσταντίνου Παπαλίτσα

«Τι είναι τεχνολογία;», ρώτησε ο καθηγητής και για λίγα δευτερόλεπτα επικράτησε απόλυτη σιωπή μέσα στην αίθουσα πληροφορικής.

Όλοι είχαν στο μυαλό τους την έννοια της τεχνολογίας, αλλά κανένας δεν μπορούσε να την περιγράψει με απλά λόγια. Ή τουλάχιστον δυσκολεύονταν αρκετά. Κάποιοι προσπάθησαν και να οι απαντήσεις τους:

-Τεχνολογία είναι η τηλεόραση και το air condition

-Τεχνολογία είναι οι υπολογιστές και τα smartphone

-Τεχνολογία είναι οι ΑΠΕ

-Τεχνολογία είναι τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα

«Ωραία τα παραδείγματά σας αλλά θα ήθελα κάτι πιο γενικό» αποκρίθηκε ο καθηγητής και οι συμμετέχοντες του σεμιναρίου απάντησαν:

-Τεχνολογία είναι η εφαρμογή της επιστήμης στην πράξη.

-Τεχνολογία είναι οτιδήποτε μετατρέπει μια μορφή ενέργειας σε κάποια άλλη.

-Η τεχνο-λογία είναι σύνθετη λέξη και αποτελεί συνδυασμό της τεχνικής και της λογικής.

«Πολύ καλύτερα» είπε ο καθηγητής και συνέχισε στην επόμενη ερώτηση:

«Είναι ανεξάρτητη η τεχνολογία ή επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες;»

Ανάμεσα στους εκπαιδευόμενους ήταν διάφορες κατηγορίες επαγγελματιών, από ιατρούς, βιολόγους, μηχανικούς, πυρηνικούς επιστήμονες μέχρι μεγαλοστελέχη επιχειρήσεων, managers και αντιπρόσωποι πωλήσεων. Όλοι τους με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο έρχονταν καθημερινά σε επαφή με διάφορες μορφές τεχνολογίας, λίγοι όμως καταλάβαιναν την επιρροή που είχαν πάνω της, αναλόγως τη χρήση που της έκαναν. Έτσι λοιπόν οι απαντήσεις που έδωσαν ήταν ποικιλόμορφες.

-Η τεχνολογία πρέπει να είναι ανεξάρτητη ώστε να προσφέρει στην κοινωνία το μέγιστο αποτέλεσμα των επιστημονικών ανακαλύψεων.

-Η τεχνολογία είναι κατευθυνόμενη από αυτούς που χρηματοδοτούν την έρευνα του εκάστοτε κλάδου και οι οποίοι είναι οι πρώτοι που εκμεταλλεύονται τα επιτεύγματά της.

-Η τεχνολογία ακόμη και αν δεν επηρεαστεί από εξωγενείς παράγοντες, δεν είναι διαθέσιμη στο ίδιο βαθμό σε όλους τους ανθρώπους καθώς η διαχείρισή της γίνεται ως επί το πλείστων από μεγάλες επιχειρήσεις και βιομηχανίες.

Τότε ο καθηγητής εμφανώς προβληματισμένος για τις απαντήσεις που λάμβανε ρώτησε κοφτά:

«Υπάρχει δηλαδή κάποια προϋπόθεση για την ορθή ανάπτυξη της τεχνολογίας»

-Η ελεύθερη αγορά είναι η μόνη προϋπόθεση αποκρίθηκε κάποιος.

-Οι ουτοπιστές επιστήμονες είπε κάποιος άλλος.

-Ο έλεγχος τη χρήσης και των εφαρμογών της είπε ένας τρίτος.

Ο καθηγητής άρχισε να κομπιάζει καθώς έβλεπε ότι ένα τόσο ανομοιογενές group ανθρώπων ήταν σε θέση να δώσει αντίστοιχα πολλές διαφορετικές απαντήσεις ανάλογα με την επαγγελματική τους ιδιότητα. Πήρε το θάρρος λοιπόν και έκανε μία ακόμη ερώτηση:

«Πιστεύετε ότι υπάρχει ηθική στην τεχνολογία;»

Οι συμμετέχοντες δεν είχαν άμεση απάντηση αυτή τη φορά. Πήραν λίγο χρόνο να επεξεργαστούν την ερώτηση. Ύστερα από λίγο οι απαντήσεις που ακούστηκαν ήταν πιο μακροσκελείς αλλά και πιο στοχευμένες:

-Ηθική θα πρέπει να έχει ο κάθε επιστήμονας που σέβεται την επιστήμη του. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες που τείνουν να τον αποπροσανατολίσουν και να παραμένει πιστός στην έρευνά του. Εξάλλου η λέξη ε(πιστή)μη εμπεριέχει μέσα της τη λέξη (πίστη).

-Η ηθική των επιστημόνων, οι περιοριστικές τους πεποιθήσεις και οι κοινωνικοπολιτικές αντιλήψεις τους επηρεάζουν τη μορφή της έρευνας και ως εκ τούτου το τελικό τεχνολογικό αποτέλεσμα. Υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ τεχνολογίας και κοινωνίας και δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που είναι δύσκολο να σπάσει.

-Η τεχνολογία δεν έχει ηθική καθώς δεν είναι από μόνη της ούτε καλή, ούτε κακή. Η χρήση που κάνουμε στα τεχνολογικά επιτεύγματα τους δίνει τον αντίστοιχο χαρακτηρισμό. Χαρακτηρισμός ο οποίος μπορεί να αλλάζει σε διάφορες χρονικές περιόδους (αυτό που χρησιμοποιούμε για καλό σκοπό σήμερα, μπορεί να το χρησιμοποιήσουμε για κακό σκοπό αύριο).  

Ο καθηγητής ζήτησε ένα 5λεπτο διάλλειμα για να επεξεργαστεί τις απαντήσεις. Είχε κάνει πολλές φορές το συγκεκριμένο σεμινάριο σχετικά με την εφαρμογή της τεχνολογίας αλλά πρώτη φορά ένιωθε τόσο μπερδεμένος. Όλες οι απαντήσεις του φαίνονταν σωστές και ίσως να ήταν!

Πολλές φορές, σκέφτηκε, το πιο σημαντικό είναι να μπορούμε να δούμε ένα ερώτημα από διαφορετικές οπτικές ώστε να λάβουμε υπόψη όσο περισσότερους παράγοντες επιρροής μπορούμε. Στο τέλος όμως δεν θα πρέπει να καταλήξουμε κάπου(;), αναρωτήθηκε.

Τότε λοιπόν κάλεσε μέσα τους εκπαιδευόμενους και έκλεισε το σεμινάριο με τα παρακάτω λόγια:

«Όλοι οι άνθρωποι καθημερινά εκτελούμε πάρα πολλές ενέργειες. Παράγουμε, κινούμαστε, καταναλώνουμε, εργαζόμαστε, μελετάμε κ.α. χρησιμοποιώντας μια σειρά από τεχνολογικά επιτεύγματα της εποχής μας. Οι επιστήμονες που ανακάλυψαν (κάτι που υπήρχε) ή εφηύραν (κάτι που δεν υπήρχε) επιδίωκαν πάντα την αλλαγή έχοντας ως στόχο μια διαφορετική κοινωνική οργάνωση είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο. Η κοινωνίες όμως ως συμπαγείς δομές παρουσιάζουν αυθόρμητες αντιστάσεις στις όποιες επιδιωκόμενες αλλαγές. Η επιστήμη με όχημα την τεχνολογία είναι σε θέση να κάμψει αυτές τις αντιστάσεις. Απλά αυτό γίνεται με πολύ αργό ρυθμό λόγω της αλληλεπίδρασης μεταξύ τους, που ουσιαστικά ο ένας φρενάρει την ανάπτυξη του άλλου.

Πολλές φορές δεν μπορούμε να αλλάξουμε αυτό που συμβαίνει. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να αλλάξουμε τον τρόπο που αντιδράμε πάνω σ’ αυτό που συμβαίνει. Μόνο με αυτό τον τρόπο μπορεί να επιταχυνθεί η επιδιωκόμενη αλλαγή και να οδηγηθούμε σε μια πιο απελευθερωμένη κοινωνική δομή όπου η αλληλεπίδραση κοινωνίας-επιστήμης-τεχνολογίας δεν θα αποτελεί τροχοπέδη αλλά πρωταγωνιστή των εξελίξεων».

Εσύ τι γνώμη έχεις;

Πηγή εικόνας: https://pixabay.com/el/users/publicdomainpictures-14/