Φυσικά φαινόμενα, καταστροφές, θεομηνίες…

του Κωνσταντίνου Παπαλίτσα,

Πολλές εκφράσεις ακούγονται και γράφονται τις τελευταίες μέρες για να περιγράψουν τις τραγικές καταστάσεις που βιώνουν οι κάτοικοι του Θεσσαλικού κάμπου μετά το πέρασμα της κακοκαιρίας Daniel. Αντίστοιχες εκφράσεις γράφονταν και ακούγονταν λίγο καιρό πριν για τις μεγάλες πυρκαγιές στον Έβρο και το ίδιο συνέβαινε βέβαια και τα προηγούμενα χρόνια σε αντίστοιχα γεγονότα (πυρκαγιές, χιονοπτώσεις, πλημμύρες κλπ).

Οι επικρατέστερες φράσεις σε τέτοιες καταστάσεις είναι «φυσική καταστροφή» ή «θεομηνία». Απαιτείται όμως ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση των εκφράσεων αυτών καθώς πολλές φορές οδηγούν στη δημιουργία εντυπώσεων οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν την αντιμετώπιση των επιπτώσεων κάθε ακραίας κατάστασης.

Και εξηγούμαι…

Όταν συμβαίνει μια έντονη βροχόπτωση (ή χιονόπτωση κλπ), το γεγονός αυτό από μόνο του αποτελεί ένα φυσικό φαινόμενο. Είτε η ένταση της βροχής είναι μεγάλη, είτε μικρή το γεγονός ότι βρέχει είναι ένα φυσικό φαινόμενο το οποίο μπορεί να εξηγηθεί επιστημονικά γιατί συμβαίνει. Ελάχιστοι όμως χαρακτήρισαν την κακοκαιρία Daniel ως φυσικό φαινόμενο. Αντίθετα σχεδόν όλοι αναφέρθηκαν σε φυσική καταστροφή. Όλοι φυσικά μπορούν να έχουν την άποψή τους αλλά ζούμε σε μια οργανωμένη κοινωνία με κανόνες κοινά αποδεκτούς. Συνεπώς στο σημείο αυτό προκύπτει ένα ερώτημα. Πως ένα φυσικό φαινόμενο μετατρέπεται σε φυσική καταστροφή;

Για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για καταστροφή προφανώς θα πρέπει κάτι να καταστραφεί. Εάν συνεπώς το φυσικό φαινόμενο συμβεί σε μια περιοχή του πλανήτη που δεν κατοικείται τότε δεν υπάρχει κάτι που μπορεί να καταστραφεί. Υπάρχει βέβαια περίπτωση εάν το φυσικό αυτό φαινόμενο είναι ακραίας έντασης να αλλάξει η γεωμορφολογία του εδάφους και αυτή η αλλαγή να επηρεάσει με τη σειρά της έμμεσα τις κατοικημένες περιοχές του πλανήτη. Αλλά αυτό είναι ένα αντικείμενο μελέτης για τους επιστήμονες και δεν αφορά άμεσα τη ζωή εντός οργανωμένων κοινωνιών. Υπάρχει όμως περίπτωση το φυσικό φαινόμενο να συμβεί σε κατοικημένες περιοχές και τότε ξεκινάει η καταγραφή των επιπτώσεων στη ζωή των ανθρώπων.

Για το γεγονός όμως ότι μπορεί να καταστραφούν υποδομές όπως δρόμοι, φράγματα, γέφυρες, κτίρια κλπ δεν ευθύνεται η βροχή. Ο τρόπος κατασκευής των έργων, η επιλογή των σημείων χωροθέτησης των πόλεων και των οικισμών, η χάραξη των δρόμων, οι διαδρομές των δικτύων, τα μεγέθη των γεφυρών και των φραγμάτων είναι μόνο κάποιοι από τους παράγοντες οι οποίοι καθορίζουν το μέγεθος των επιπτώσεων ενός φυσικού φαινομένου σε μια κατοικημένη περιοχή. Τι θα συνέβαινε λοιπόν εάν οι υποδομές στο Θεσσαλικό κάμπο ήταν διαφορετικά χωροθετημένες; Εάν τα φράγματα και οι γέφυρες είχαν διαφορετικό μέγεθος, εάν οι δρόμοι διέρχονταν από άλλες διευθύνσεις, οι επιπτώσεις του Daniel θα ήταν μικρότερες; Ίσως.

Την απάντηση στο ερώτημα μπορούν να δώσουν μόνο αρμόδιες ειδικότητες επιστημόνων οι οποίοι είναι σε θέση να εκτελέσουν πολυκριτιριακές αναλύσεις λαμβάνοντας υπόψη παράγοντες οικονομικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς κλπ. και να εκπονήσουν συγκριτικές μελέτες εναλλακτικών σεναρίων.

Θα μου πείτε μα αυτό δε γίνεται όταν πρόκειται να κατασκευαστεί ένα έργο; Η απάντηση είναι ότι αυτό θα έπρεπε να γίνεται (και όντως σε αρκετές περιπτώσεις εκπονούνται τέτοιες μελέτες), αλλά η τελική απόφαση πάντα είναι πολιτική. Δυστυχώς λοιπόν οι λεγόμενοι πολιτικοί προϊστάμενοι όλων των επιστημονικών επιτροπών είναι αυτοί που θα αποφασίσουν εάν θα προωθήσουν τη μία επιστημονική πρόταση ή την άλλη ή αν θα τις αφήσουν όλες μέσα σε ένα συρτάρι και θα προχωρήσουν σε άλλες διαδικασίες.

Επιπλέον ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας (εκτός από αυτούς που αναφέρθηκαν) είναι η χρονική στιγμή που επιλέγεται να κατασκευαστεί ένα έργο. Έτσι λοιπόν, όταν οι πολιτικοί αρμόδιοι αποφασίσουν να βγάλουν από το συρτάρι της μελέτες για να προχωρήσουν τα αντίστοιχα έργα, υπάρχει πιθανότητα οι μελέτες αυτές να μην ανταποκρίνονται πλέον στη νέα πραγματικότητα. Ποιος όμως, όσο καλή διάθεση και να έχει, ζητάει την επικαιροποίησή τους; Και από ποιόν θα γίνει αυτή η επικαιροποίηση, καθώς η επιτροπή που συνέταξε τις αρχικές μελέτες μπορεί να μην είναι δυνατόν να συγκλιθεί ξανά.

Στην εποχή που ζούμε υπάρχει ένα αρνητικό και ένα θετικό στοιχείο σχετικά με την εκπόνηση επιστημονικών μελετών. Το αρνητικό είναι ότι τα δεδομένα αλλάζουν με πολλή μεγάλη ταχύτητα ενώ το θετικό είναι ότι πλέον έχουμε εργαλεία για να συλλέγουμε και να επεξεργαζόμαστε τα δεδομένα αυτά με ανάλογη ταχύτητα. Επιπλέον η διαχείριση των λεγόμενων big data έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο εκπονούνται οι επιστημονικές μελέτες και θα μπορούσε να δώσει άλλη διάσταση στον προγραμματισμό εκτέλεσης των έργων. Δυστυχώς όμως το αποτέλεσμα είναι το ίδιο καθώς η τελική απόφαση θα είναι πάντα πολιτική.

Επίσης είναι σαφές ότι τέτοιου είδους φυσικά φαινόμενα δεν μπορείς να τα «μανατζάρεις» εν εξελίξει. Για να τα αντιμετωπίσεις θα πρέπει να έχεις λάβει τα μέτρα σου. Είναι κάτι σαν την ασφάλεια. Την πληρώνεις και εύχεσαι να μην τη χρειαστείς ποτέ. Αλλά αν τη χρειαστείς θα είναι εκεί για να σε βοηθήσει. Επιπρόσθετα αξίζει να σημειωθεί ότι ένα κομμάτι της πρόληψης είναι και η ενημέρωση των πολιτών σχετικά με το τι θα πρέπει να κάνουν σε ακραίες καιρικές περιπτώσεις καθώς και ο συντονισμός όλων των δυνάμεων που κρατάνε μια κοινωνία συνεκτική. Εξάλλου η σωστή διαχείριση των καταστάσεων κρίνεται από τις ενέργειες που έκανες πριν και μετά το φαινόμενο.

Συνεπώς δεν καταστρέφει η βροχή τις υποδομές, οι πολιτικές αποφάσεις τις καταστρέφουν. Άρα δεν υπάρχουν φυσικές καταστροφές μόνο φυσικά φαινόμενα. Οι καταστροφές είναι πάντα πολιτικές.

Κλείνοντας αξίζει να σημειώσουμε και κάτι ακόμη σημαντικό. Τις μεγαλύτερες επιπτώσεις των ακραίων φυσικών φαινομένων τις υφίστανται οι άνθρωποι των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων (για τους οποίους το κράτος συνήθως νοιάζεται λιγότερο) καθώς η χαμηλή οικονομική τους δυναμική δεν τους επιτρέπει να προβούν στις καλύτερες επιλογές για να προστατέψουν την περιουσία τους (κατασκευή σπιτιών και εγκαταστάσεων με ευτελή υλικά, απουσία ή κατασκευή ιδιωτικών δικτύων με εμπειρικό και πρόχειρο τρόπο κλπ). Με βάση τα παραπάνω λοιπόν και ο όρος «θεομηνία» δεν είναι σωστό να χρησιμοποιείται γιατί προφανώς δεν φταίει ο θεός που έβρεξε πολύ, ούτε ο θεός νοιάζεται λιγότερο για τους οικονομικά πιο αδύναμους. Κάποιοι άλλοι δεν νοιάζονται όσο πρέπει και τους έχουν αφήσει απροστάτευτους.

Εσύ τι γνώμη έχεις;

Πηγή εικόνας: https://pixabay.com/el/users/12019-12019/