Όταν το υποκείμενο γίνεται αντικείμενο

του Κωνσταντίνου Παπαλίτσα,

Μία από τις κλασικότερες ασκήσεις που καλούνται τα παιδιά να αντιμετωπίσουν από τα πρώτα χρόνια της σχολικής τους ζωής είναι να μπορούν να αναγνωρίζουν το «υποκείμενο» και το «αντικείμενο» μέσα σε μια πρόταση. Πιο συγκεκριμένα για να υπάρχει «υποκείμενο» και «αντικείμενο» θα πρέπει να υπάρχει μια ενέργεια, ένα ρήμα δηλαδή που να δείχνει ότι κάποιος κάνει κάτι. «Υποκείμενο» δηλαδή είναι η λέξη που δείχνει ποιος κάνει την ενέργεια και «αντικείμενο» είναι η λέξη που δείχνει που πηγαίνει η ενέργεια αυτή.

Τι συμβαίνει λοιπόν όταν οι ρόλοι αντιστρέφονται;

Ας εξετάσουμε το παράδειγμα της ίδιας της εκπαίδευσης.

Όπως σε όλους τους τομείς που συνθέτουν μια κοινωνία έτσι και στον τομέα της εκπαίδευσης υπάρχουν διασταυρούμενες απόψεις σχετικά με το εάν οι διαδικασίες που υιοθετούνται ικανοποιούν το σκοπό ύπαρξης.

Για να απαντηθεί το παραπάνω ερώτημα θα πρέπει πρώτα να οριστεί ο σκοπός ύπαρξης της εκπαίδευσης. Φυσικά και έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί αλλά θα μπορούσαμε να πούμε με απλά λόγια ότι εκπαίδευση είναι μια διαδικασία που σου παρέχει γνώσεις τις οποίες δεν κατείχες προγενέστερα και εν συνεχεία σε αφήνει ελεύθερο να τις εφαρμόσεις μέσα στα πλαίσια μιας οργανωμένης κοινωνίας. Η εκπαίδευση λοιπόν με απλά λόγια στοχεύει στη δημιουργία μορφωμένων ανθρώπων.

Και όπως πολύ σωστά είχε πει και ο Αϊνστάιν μόρφωση είναι ό,τι απομένει όταν κάποιος ξεχάσει αυτά που έμαθε στο σχολείο. Δυστυχώς όμως οι διαδικασίες που ακολουθούνται ακόμη και σήμερα στα σχολεία είναι η στείρα παροχή έτοιμων πληροφοριών. Και το πράγμα γίνεται ακόμη χειρότερο αν σκεφτεί κανείς ότι έχει επικρατήσει η άποψη πως η σχολική αυθεντία παρέχει όλες τις απαιτούμενες γνώσεις στους μαθητές ώστε οι τελευταίοι να επιβιώσουν κοινωνικά και οτιδήποτε παρεκκλίνει από την παραπάνω συλλογιστική θεωρείται αποτυχία για την οποία ευθύνεται αποκλειστικά και μόνο ο μαθητής που δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί τις απαιτήσεις. Το όποιο πρόβλημα λοιπόν των εκπαιδευτικών μεθόδων που εφαρμόζονται μετακυλίεται από την εκπαιδευτική διαδικασία στο άτομο και η σχολική αποτυχία εκλαμβάνεται από το μαθητή ως ατομική αποτυχία. Αντίθετα επιτυχία θεωρείται η αριστεία με την έννοια της πρωτιάς μέσω του ακραίου ανταγωνιστικού χαρακτήρα της εκπαίδευσης.

Έτσι λοιπόν οι μαθητές μετατρέπονται από υποκείμενα της διαδικασίας μάθησης σε αντικείμενα που απλά ενσωματώνουν μασημένες γνώσεις οι οποίες θα έχουν ανταλλακτική αξία στη σύγχρονη κοινωνία που ζούμε. Με τον τρόπο αυτό φυσικά διαιωνίζονται μακροχρόνια κοινωνικά προβλήματα που κανείς δεν ενδιαφέρεται να επιλύσει και κυρίως αναπαράγονται οι ήδη υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες καθώς οι μαθητές διαπλάθονται ώστε να καταλάβουν τις κατάλληλες θέσεις που θα διατηρήσουν το ισχύον κοινωνικό μοντέλο.

Εξάλλου αυτή φαίνεται ότι είναι και η στόχευση όσων λαμβάνουν τις απαιτούμενες αποφάσεις καθώς ελάχιστοί είναι αυτοί που χρησιμοποιούν τη φράση εκπαιδευτική διαδικασία αλλά οι περισσότεροι αναφέρονται στον όρο εκπαιδευτικό σύστημα. Το γεγονός αυτό από μόνο του υποδεικνύει ότι αντιμετωπίζουν την εκπαίδευση ως μέρος ενός ευρύτερου κοινωνικού συστήματος που εφαρμόζεται εδώ και αρκετές δεκαετίες.

Γι’ αυτό και στο σχολείο δε διδάσκονται (παρόλο που συζητιούνται όλο και πιο έντονα) μαθήματα σχετικά με την απόκτηση οικονομικής παιδείας, σχετικά με το πως θα γίνουμε σωστοί γονείς, πως θα κατοικούμε αποδοτικά στις κατοικίες μας κ.α. τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση προβλημάτων όπως η οικονομική κρίση, η ενδοοικογενειακή βία, η κλιματική αλλαγή κλπ.

Η φύση όμως μιας εκπαιδευτικής διαδικασίας (και όχι εκπαιδευτικού συστήματος) δεν είναι η αποδοχή του κοινώς αποδεκτού αλλά ο συνδυασμός των αποκτώμενων γνώσεων ώστε να προκύψει κάτι νέο. Οι μεγάλες ανακαλύψεις που άλλαξαν την κοινωνία ήρθαν όταν κάποιος τόλμησε να εφαρμόσει τις γνώσεις που είχε με διαφορετικό τρόπο από τον προβλεπόμενο. Πολλές φορές ακούμε τη φράση «άστο μην το παιδεύεις, κάνε το όπως οι προηγούμενοι, έτσι γίνεται» και οι περισσότεροι απαντάνε «α αφού έτσι γίνεται οκ». Σπάνια ακούς κάποιον να αναρωτιέται «ρε παιδιά γιατί γίνεται έτσι; Γιατί δεν δοκιμάζουμε να το κάνουμε κάπως αλλιώς;». Λέγεται ότι ο Τόμας Έντισον πριν καταφέρει να βρει τον τρόπου που ανάβει η λάμπα είχε αποτύχει 1000 φορές. Και όταν τον ρώτησαν πως και δεν τα παράτησε τους είπε ότι βρήκε 1000 τρόπους με τους οποίους δεν ανάβει μια λάμπα!

Το παραπάνω παράδειγμα δείχνει ότι υπάρχει και ένας άλλος τρόπος σκέψης πιο δημιουργικός, όπου κυριαρχεί η αγάπη για μάθηση. Δυστυχώς όμως αυτού του είδους ο τρόπος σκέψης δεν καλλιεργείται στο σημερινό σχολείο. Κάθε φορά που οι μαθητές παίρνουν τους βαθμούς τους όλοι τους εύχονται καλή πρόοδο. Η πρόοδος όμως προκύπτει μόνο μέσα από την ενεργητική δραστηριότητα, την αμφισβήτηση των αυθεντιών και την έκθεση ερωτημάτων σε ένα πιο δημοκρατικό και συμμετοχικό εκπαιδευτικό μοντέλο.

Η πρόοδος επιτυγχάνεται όταν το εκπαιδευτικό μοντέλο έχει ως επίκεντρο αποκλειστικά και μόνο τον εκπαιδευόμενο, μόνο δηλαδή όταν οι μαθητές από αντικείμενα ξαναγίνουν υποκείμενα τις διαδικασίας μάθησης.

Εσύ τι γνώμη έχεις;

Πηγή εικόνας: https://pixabay.com/el/users/klimkin-1298145/