Blog

Στο σημερινό άρθρο αναρωτιόμαστε μήπως το αόρατο χέρι της αγοράς δεν είναι και τόσο αόρατο τελικά και εάν από πίσω κρύβονται πολιτικές αποφάσεις.

γράφει ο Κωνσταντίνος Παπαλίτσας

“Δεν χρειάζονται παρεμβάσεις.” “Αφήστε την αγορά ελεύθερη και θα τα ρυθμίσει όλα”. “Το αόρατο χέρι της αγοράς θα κάνει και πάλι το θαύμα του”. “Οι νόμοι της αγοράς πάντοτε υπερισχύουν”.

Αυτές και άλλες παρόμοιες εκφράσεις ακούγονται συχνά πυκνά από επιχειρηματίες και πολιτικούς οι οποίοι είναι υπέρμαχοι του νεοφιλελευθερισμού, ενός καπιταλιστικού μοντέλου όπου τα πάντα φαίνεται να ρυθμίζονται σύμφωνα με τους νόμους της αγοράς και κυρίως σύμφωνα με το δίπολο προσφορά-ζήτηση. 

Πηγαίνοντας ένα βήμα πίσω ας αναρωτηθούμε όμως, ποιός καθορίζει την προσφορά και ποιος τη ζήτηση; Η πιο αυθόρμητη απάντηση είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι. Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από σπίτια, αυτοκίνητα, ρούχα, τρόφιμα, φάρμακα κ.λ.π. ενώ την ίδια στιγμή κάποιοι από αυτούς τους ανθρώπους τα κατασκευάζουν και τα βγάζουν προς πώληση στην αγορά, η οποία βρίσκει τη χρυσή τομή μεταξύ τους.

Ακούγεται εξαιρετικά απλό αλλά δεν είναι. Και αυτό γιατί οι παραγωγοί και ακολούθως οι έμποροι στο βωμό του συγκεντρωτισμού της εξουσίας και της μεγιστοποίησης του κέρδους χρησιμοποιούν πολιτικές διαδικασίες και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ώστε να προωθήσουν κατασκευασμένες ανάγκες στο ευρύ κοινό. 

Οι ανάγκες αυτές δίνουν τη δυνατότητα μαζικής παραγωγής στα πιο επικερδή προϊόντα τα οποία κατακλύζουν ταχύτατα τις αγορές και όποιος τα αποκτήσει θεωρείται “in”, δηλαδή εντός του πλαισίου που κάποιοι είχαν ορίσει εξαρχής.

Άλλο ένα παράδειγμα πολιτικών αποφάσεων που επηρεάζουν τη λειτουργία της «ελεύθερης» αγοράς είναι η αυξημένη θερμοκρασία που παρατηρείται σε περιοχές όπου διαμένουν φτωχές οικογένειες.  Η θερμοκρασία στις περιοχές αυτές είναι σημαντικά μεγαλύτερη καθώς εκτός από την αδυναμία των οικογενειών να έχουν τις απαιτούμενες εγκαταστάσεις θέρμανσης και ψύξης, στο γεγονός συμβάλουν τόσο οι παλιές και αμόνωτες κατασκευές όσο και η μειωμένη αστική ανάπτυξη των περιοχών αυτών με έλλειψη χώρων πρασίνου κλπ. Οι περιοχές αυτές δεν είναι υποβαθμισμένες επειδή εκεί ζουν φτωχοί αλλά κάποιοι τις άφησαν στη μοίρα τους επειδή επέλεξαν εκεί να πάνε να ζήσουν οι φτωχοί μέσω διαφόρων διαδικασιών όπως για παράδειγμα η μείωση της αξίας των ακινήτων. Κάτι αντίστοιχο έγινε και με τη φωτιά στον περιβόητο πύργο Γκρένφελ στο Λονδίνο όπου έμεναν άνθρωποι από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα και γι΄ αυτό το κτίριο είχε επενδυθεί με εύφλεκτο υλικό εις βάρος της ασφάλειας των ενοίκων ώστε να μη χαλάει τη θέα στους πλούσιους των γύρω περιοχών. Οι άνθρωποι αυτοί δεν κάηκαν επειδή ήταν άτυχοι, κάηκαν επειδή ήταν φτωχοί.

Όταν βέβαια κάποια οικονομική ελίτ θελήσει να μετεγκατασταθεί σε μια άλλη περιοχή, θα πρέπει πρώτα οι φτωχοί που ζουν εκεί να απομακρυνθούν, ώστε να αναβαθμιστεί η περιοχή και αυτό μπορεί να γίνει και πάλι τεχνητά ανεβάζοντας τις τιμές των ακινήτων. Βλέπουμε λοιπόν ότι το αόρατο χέρι της αγοράς μέσω των μεγαλύτερων επιχειρήσεων real estate ρυθμίζει κατά το δοκούν την προσφορά και τη ζήτηση ώστε να έρθουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. 

Επιπλέον οι περισσότερες από αυτές τις μεγάλες εταιρείες προβάλουν την προστασία του περιβάλλοντος ως μείζον θέμα στην εταιρική κοινωνική τους ευθύνη μέσω δράσεων και χορηγιών εναντίον της κλιματικής αλλαγής. Είναι οι ίδιες εταιρείες που μέσω των δραστηριοτήτων τους επιβαρύνουν το περιβάλλον και επιταχύνουν την κλιματική αλλαγή και οι παραπάνω δράσεις θεωρούν ότι λειτουργούν ως αντιστάθμισμα.

Δεν μπορούν όμως όλα τα πράγματα να μετριούνται με οικονομικούς όρους, ότι δηλαδή τόσα κέρδισα, τόσα έχασα το ισοζύγιο είναι θετικό, αρνητικό ή neutral. Η οικολογική αντιστάθμιση είναι πολιτική επιλογή και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως άφεση αμαρτιών.

Όλα τα παραπάνω πρέπει να προβληματίσουν την κοινωνία ολόκληρη αλλά πρωτίστως τις επιστήμες που σχετίζονται με την ανάλυση των νόμων της αγοράς. Οι επιστήμες αυτές

βασίζονται στη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων και τέλος στην εξαγωγή συμπερασμάτων. Το περιβάλλον όμως, οι άνθρωποι και η ίδια η κοινωνία ως πολυπαραγοντικές έννοιες δεν μπορούν να μπουν εύκολα στο ζύγι, συνεπώς η όλη προσπάθεια ανάλυσής τους τείνει να εξαρτάται από το είδος των δεδομένων και τον τρόπο συλλογής τους, τη μέθοδο και τους σκοπούς της ανάλυσης καθώς και τους επιδιωκόμενους στόχους της εκάστοτε έρευνας.  

Οι επιστήμες που ασχολούνται με την κοινωνία, τον άνθρωπο, την οικονομία, το περιβάλλον είναι πολύ δύσκολο να είναι αμερόληπτες, καθώς τα αποτελέσματά τους μπορεί να οδηγήσουν σε αποφάσεις που θα έχουν ως συνέπεια την αναδιανομή του πλούτου. 

Μπορεί το αόρατο χέρι της αγοράς να λειτουργεί σύμφωνα με το νόμο της προσφοράς και της ζήτησης αλλά όταν κάποιος κερδίζει, κάποιος άλλος χάνει. Το ποιος θα χάσει όμως στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι πολιτική απόφαση.

Τελικά πόσο πολιτικά αμερόληπτο είναι το αόρατο χέρι της αγοράς καθώς και οι επιστήμες που την αναλύουν;

Εσύ τι γνώμη έχεις; 

Πηγή εικόνας: Buffik – Pixabay

* Το άρθρο φιλοξενήθηκε στην ιστοστελίδα lep.gr