Μπορεί να επιβιώσει μια κοινωνία χωρίς εμπιστοσύνη;

του Κωνσταντίνου Παπαλίτσα,

Οι κοινωνίες διέπονται από αρχές και αξίες που τις κρατάνε συνεκτικές και λειτουργούν ως δικλείδες ασφαλείας σε περίπτωση που κάτι προσπαθήσει να τις διασπάσει. Τέτοιες αρχές είναι η δικαιοσύνη, η ισότητα, η αλληλεγγύη, η ασφάλεια, η ελευθερία της έκφρασης, ο σεβασμός στα δικαιώματα και τη διαφορετικότητα, η ηθική κ.α.

Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη που αν εκλείψει αυξάνεται ο κίνδυνος κατακερματισμού των κοινωνικών δομών και αυτό δεν είναι άλλο από την εμπιστοσύνη. Μια έννοια που κλονίζεται σχεδόν καθημερινά με τους διαρκώς αυξανόμενους ρυθμούς ζωής, τον καταιγισμό πληροφοριών και την πληθώρα αλληλεπιδράσεων μεταξύ μας.

Σε κάθε αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας το πρώτο στοιχείο που έρχεται στο προσκήνιο είναι η εμπιστοσύνη. Θέλεις για παράδειγμα να αγοράσεις ένα προϊόν. Αν ξεκινήσεις με τη λογική ότι όσες διαφημίσεις και να δεις, όσα καταστήματα και να επισκεφτείς, με όσους πωλητές και να μιλήσεις όλοι τους επιχειρούν να σε κοροϊδέψουν, τότε το πιο πιθανό είναι να μην προβείς σε κάποια αγορά.

Αντίστοιχα εάν θέλεις να αγοράσεις μια υπηρεσία και μπεις σε μια διαδικασία αναζήτησης του κατάλληλου επαγγελματία έχοντας εξ’ αρχής τη νοοτροπία ότι όλοι θέλουν να σε εξαπατήσουν για να που αποσπάσουν χρήματα χωρίς να προσφέρουν την αντίστοιχη αξία σε δουλειά (έργο), τότε και πάλι το πιο πιθανό είναι να μην προβείς σε κάποια ενέργεια.

Ένα ακόμη παράδειγμα από τον κλάδο της υγείας είναι ότι όταν προκύψει ένα πρόβλημα και πρέπει να επισκεφτούμε κάποιο γιατρό, επιλέγουμε να χτυπήσουμε πρώτα την πόρτα εκείνου που εμπιστευόμαστε περισσότερο.

Αντίστοιχα στον χρηματοοικονομικό κλάδο κάνοντας μια συναλλαγή σε κάποια τράπεζα, είτε δια ζώσης είτε διαδικτυακά ουσιαστικά δείχνουμε εμπιστοσύνη στο τραπεζικό σύστημα ότι θα εκτελέσει τη ζητούμενη συναλλαγή με το σωστό τρόπο και στο σωστό χρόνο.

Δυστυχώς όμως αυξάνονται συνεχώς και οι περιπτώσεις εξαπάτησης του κοινού. Ιδιαίτερα στον τραπεζικό κλάδο με τη ραγδαία αύξηση της τεχνητής νοημοσύνης και των κρυπτονομισμάτων οι περιπτώσεις απάτης έχουν διογκωθεί.

Ο γεγονός όμως ότι το ευρύ κοινό συνεχίζει να χρησιμοποιεί τις τράπεζες για τις συναλλαγές του, καταδεικνύει ότι παρά τα ευάλωτα σημεία τους ο κόσμος συνεχίζει να τις εμπιστεύεται, απλά έχει γίνει αρκετά πιο επιφυλακτικός.

Αντίστοιχα θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι οι γονείς συνεχίζουν να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο παρά το γεγονός ότι έχουν αυξηθεί τα περιστατικά bulling, ακριβώς γιατί εμπιστεύονται τις εκπαιδευτικές δομές και την πλειοψηφία των ανθρώπων που τις διοικούν.

Σε αντίθετη περίπτωση, εάν η απώλεια εμπιστοσύνης γίνει ο κανόνας και όχι η εξαίρεση, τότε η κοινωνία ως σύνολο κινδυνεύει να διασπαστεί σε μεμονωμένα ατομικά στοιχεία που θα λειτουργούν με καχυποψία για το καθετί που καλούνται να αντιμετωπίσουν και κατ’ αυτό τον τρόπο θα καταβυθιστούν έννοιες όπως η συλλογικότητα, η συμμετοχή, η συνεργασία κλπ.

Από την άλλη το να μην εμπιστευόμαστε τυφλά κάποιον ή κάτι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως στοιχείο υγείας και άρτιας λειτουργίας μια κοινωνίας, αρκεί και η τελευταία με τη σειρά της να θεσμοθετήσει εκείνες τις δομές που θα προστατεύουν τα μέλη της από διαφόρων ειδών εξαπατήσεις.

Οι κοινωνίες έχουν βασίζει όλες τους τις λειτουργίες πάνω στην εμπιστοσύνη και είναι στο χέρι τους να διατηρήσουν τη εύρυθμη λειτουργία τους ενισχύοντας το παραπάνω θεμελιώδες χαρακτηριστικό τους.

Φαντάζει αδύνατο αν όχι ακατόρθωτο να μπορέσει να επιβιώσει μια κοινωνία χωρίς το στοιχείο της εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών της, ειδικά στη σύγχρονη εποχή των παγκοσμιοποιημένων κοινωνιών.

Είναι σαφές πως με την πάροδο των ετών οι κοινωνίες μεταβάλλονται καθώς επηρεάζονται από τις αλλαγές του περιβάλλοντός τους, στις οποίες προσπαθούν να προσαρμοστούν. Το στοιχείο όμως της εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών τους παραμένει ισχυρό και εξασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό ακόμη και σήμερα την ύπαρξη όλων των υπολοίπων αρχών και αξιών που ωθούν μια κοινωνία στην πρόοδο.

Δυστυχώς δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για όλους τους θεσμούς που έχουν εγκαθιδρυθεί εντός των κοινωνιών (οικονομική, δικαστική, αστυνομική αρχή κλπ), όπου εκεί η εμπιστοσύνη των πολιτών προς αυτούς μοιάζει σαν ζωγραφιά πάνω στην άμμο που με ένα απαλό αεράκι ξεθωριάζει και χάνεται.

Σε κάθε περίπτωση όμως η εμπιστοσύνη είναι ο συνδετικός κρίκος που κρατάει μια κοινωνία ζωντανή γι’ αυτό και θα πρέπει να καλλιεργείται και να ενισχύεται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του ανθρώπου (προσωπική, επαγγελματική, εκπαιδευτική κλπ) μέσω συλλογικών διαδικασιών.

Εσύ τι γνώμη έχεις;

Πηγή εικόνας: LisaLove2Dance – Pixabay

*Το άρθρο φιλοξενήθηκε και στην ιστοσελίδα www.lep.gr