Πως μπορούν οι απλοί πολίτες να συμβάλουν στην καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχιας;

του Κωνσταντίνου Παπαλίτσα

«Ἐν ἀρχῇ ἦν η ενεργειακή φτώχια»

Με αφορμή τα νέα τιμολόγια ρεύματος σε συνδυασμό με την ευμεταβλητότητα των τιμών μονάδος του ηλεκτρικού ρεύματος έρχεται και πάλι στο προσκήνιο το θέμα της ενεργειακής φτώχιας. Ένα θέμα το οποίο απασχολεί την ανθρωπότητα εδώ και περίπου 45 χρόνια. Εύλογα λοιπόν θα αναρωτηθεί κάποιος τι διαφορετικό έχει η ενεργειακή φτώχια από τη γενικότερη έννοια της φτώχιας.

Φτώχια η μία, φτώχια και η άλλη. Γιατί θα πρέπει να υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός;

Η γενική έννοια της φτώχιας περιγράφεται από δύο βασικούς παράγοντες:

Πρώτον τα διαθέσιμα εισοδήματα (που σχετίζονται με το εργασιακό καθεστώς αλλά και την ανάπτυξη μιας χώρας) και δεύτερον με τις τιμές των προϊόντων (που σχετίζονται τόσο με εσωτερικούς όσο και με εξωγενείς παράγοντες (όπως οι πόλεμοι, οι οικονομικές και υγειονομικές κρίσεις τα καιρικά φαινόμενα κλπ).

Από την άλλη για να ορίσουμε την ενεργειακή φτώχια θα πρέπει εκτός τον δύο παραπάνω βασικών παραγόντων θα θέσουμε στην εξίσωση και ακόμη έναν ο οποίος ακούει στο όνομα εξοικονόμηση. Για να θεωρηθεί δηλαδή κάποιος ενεργειακά φτωχός δεν αρκεί να έχει χαμηλά εισοδήματα ή/και να είναι υψηλές οι τιμές των βασικών προϊόντων και αγαθών, αλλά επηρεάζεται ταυτόχρονα και από το θέμα της εξοικονόμησης ενέργειας τόσο σε μικροσκοπικό όσο και σε μακροσκοπικό επίπεδο. Στην έννοια δηλαδή της εξοικονόμησης δεν περιέχεται μόνο η ενεργειακή κλάση μιας κατοικίας (θερμικές απώλειες και συστήματα θέρμανσης-ψύξης-αερισμού) αλλά και η επίπτωση που έχει σε αυτή ο τρόπος παραγωγής και μεταφοράς του καύσιμου υλικού που τη θερμαίνει (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ρεύμα κλπ) και φυσικά κοινωνικοπολικοί παράγοντες.

Για να γίνει πιο κατανοητό το παραπάνω ας δώσουμε ένα παράδειγμα.

Ας υποθέσουμε πως μια οικογένεια που αμείβεται αρκετά πάνω από το μέσο όρο είναι σε θέση να πληρώσει το απαιτούμενο ποσό για να θερμάνει το σπίτι της ανεξάρτητα από τις τιμές στο «χρηματιστήριο» της ενέργειας. Αν όμως στην πολυκατοικία στην οποία βρίσκεται η ιδιοκτησία της, παρθεί η απόφαση να μη λειτουργήσει η κεντρική θέρμανση, τότε η οικογένεια αυτή παρόλο που έχει τη δυνατότητα να πληρώσει για τη θέρμανση του σπιτιού της (δεν είναι δηλαδή με τη γενική έννοια φτωχή), βιώνει καταστάσεις ενεργειακής φτώχιας, καθώς το σπίτι τους δεν θερμαίνεται.

Αντίστοιχα εάν η παραπάνω οικογένεια ζει σε ένα σπίτι το οποίο παρουσιάζει μεγάλες απώλειες ενέργειας ή/και χρησιμοποιεί συστήματα θέρμανσης-ψύξης μη αποδοτικά, τότε και πάλι μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε ενεργειακά φτωχή παρά την καλή οικονομική της κατάσταση. 

Κλείνοντας την αναφορά μας στην ενεργειακή φτώχια, μπορούμε να πούμε ότι εκτός από τα συστήματα εξοικονόμησης στην παραγωγή και μεταφορά της ενέργειας καθώς και τη χρήση των ΑΠΕ, κομβικό ρόλο στην τελική εξοικονόμηση μιας ιδιοκτησίας είναι ο ίδιος ο χρήστης της. Επισημαίνουμε δηλαδή το γεγονός ότι η κατανάλωση ενέργειας έχει να κάνει κατά πολύ μεγάλο βαθμό και με το τρόπο που χρησιμοποιούμε την ιδιοκτησία μας και τα διάφορα εγκατεστημένα συστήματά της. Αν δώσουμε λοιπόν την ίδια κατοικία να την κατοικήσουν δύο διαφορετικές οικογένειες, τότε θα παρατηρήσουμε ότι παρόλο που τα ενεργητικά και τα παθητικά συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας είναι τα ίδια, οι συνολικές μηνιαίες καταναλώσεις στις δύο παραπάνω περιπτώσεις θα είναι διαφορετικές. Είναι ένα φαινόμενο αντίστοιχο με την κατανάλωση καυσίμου σε ένα αυτοκίνητο, η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο από τα τεχνικά χαρακτηριστικά του αυτοκινήτου αλλά και από την οδηγική συμπεριφορά του εκάστοτε οδηγού (εάν είναι ήρεμος, νευρικός κ.ο.κ.).

Δυστυχώς για άλλη μια φορά παρατηρείται έλλειμα εκπαίδευσης των πολιτών ως προς το πως να κατοικούνε με ορθολογικό τρόπο, εκπαίδευση που θα έπρεπε να είχε ενταχθεί στα σχολικά προγράμματα από τη νηπιακή ηλικία.

Η φύση είναι σύμμαχός μας

Από τη μία λοιπόν βρίσκονται οι άνθρωποι που με τις δραστηριότητές τους επιβαρύνουν το περιβάλλον σε υπερθετικό βαθμό και από την άλλη η φύση αντιδρά με όλο και πιο έντονο τρόπο στις δραστηριότητες αυτές. Πλημμύρες, φωτιές, έντονες χιονοπτώσεις, τυφώνες είναι μόνο μερικά από τα αποτελέσματα της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Τα έντονα αυτά φαινόμενα εμφανίζονται όλο και πιο συχνά καθώς έχει διαταραχθεί σε μεγάλο βαθμό η οικολογική ισορροπία που ή ίδια η φύση είχε δημιουργήσει. Μια ισορροπία που ομολογουμένως μόνο δίκαιη δεν είναι, καθώς δεν υπάρχει ισότητα μεταξύ των διαφόρων ζωικών ή φυτικών οργανισμών και στις πλείστες των περιπτώσεων επικρατεί ο νόμος του ισχυρού (το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό, το μεγάλο δέντρο καταλαμβάνει το μεγαλύτερο χώρο κλπ). Παρά όμως τις ανισότητες αυτές τα φυσικά οικοσυστήματα, τείνουν να διατηρήσουν την ισορροπία στην οποία έχουν επέλθει αντιδρώντας σε οτιδήποτε πάει να τη διασπάσει μέσω της εκδήλωσης αυτών των έντονων καιρικών φαινομένων για να αντισταθμίσουν τις ανθρωπογενείς επιπτώσεις. Η αυτορρύθμιση της φύσης δηλαδή μπορεί να λειτουργήσει ως σύμμαχός μας στην προσπάθεια της εξοικονόμησης ενέργειας εφόσον και εμείς από την πλευρά μας της προσφέρουμε την αντίστοιχη προστασία.

Υπάρχει λύση;

Την τελευταία δεκαετία, με την ενεργειακή κρίση να εντείνεται όλο και περισσότερο, γίνονται μεγάλες προσπάθειες τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο ώστε να μειωθεί το φαινόμενο της ενεργειακής φτώχιας. Σε εθνικό επίπεδο «τρέχουν» εδώ και αρκετά χρόνια προγράμματα τύπου «Εξοικονομώ» τα οποία όμως αποδεικνύονται ανεπαρκή και πολλές φορές μη συμβατά με τις δυνατότητες των νοικοκυριών στα οποία απευθύνονται. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο μόλις πρόσφατα θεσπίστηκαν ελάχιστες προδιαγραφές ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων καθώς μέχρι πρότινος είχε δοθεί έμφαση στην ενίσχυση των ΑΠΕ ώστε να ενισχυθεί η προσπάθεια απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. Επιπλέον εκτός από τα κτίρια, τα δύο άλλα μεγάλα στοιχήματα είναι η εξοικονόμηση ενέργειας στο τομέα των μεταφορών και της βιομηχανίας που έχουν έμμεσες επιπτώσεις στους ενεργειακά πιο ευάλωτους πολίτες.

Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη που δεν έχει μπει όσο θα έπρεπε στην εξίσωση επίλυσης του προβλήματος της ενεργειακής φτώχιας και αυτό είναι οι ΟΤΑ. Οι Δήμοι ως οργανισμοί δεν έχουν τη δυνατότητα να επιβάλλουν στους δημότες τους να προβούν σε εργασίες ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων τους, μπορούν όμως σε συνεργασία με άλλους φορείς (π.χ. αναπτυξιακές οργανώσεις, μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, συνεταιριστικές τράπεζες κλπ) να συμμετάσχουν στη δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων και να κινητοποιήσουν τη συμμετοχή όσο περισσότερων πολιτών είναι διαθέτημένοι να συνδράμουν.

Η ενεργειακή κοινότητα θεσπίστηκε ως έννοια πριν μια 5ετία και είναι ένας από τους πιο δημοκρατικούς τρόπους αντιμετώπισης της ενεργειακής φτώχιας, καθώς διέπεται από τις αρχές της ισότητας και της δικαιοσύνης, δίνοντας τη δυνατότητα σε όλους τους συμμετέχοντες να επωφεληθούν από την παραγόμενη ενέργεια και όχι μόνο τους ιδιοκτήτες μεγαλοεταιρειών που ως επί το πλείστων καπηλεύονται μέχρι τώρα τα κονδύλια για τέτοιου είδους ζητήματα.

Οι συνεταιρισμοί πολιτών δηλαδή με την αρωγή της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι η πιο ενδεδειγμένη και δίκαιη λύση για να πετύχουμε την πολυπόθητη ενεργειακή μετάβαση, ένα ζήτημα που δεν αφορά μόνο λίγους αλλά την κοινωνία ως σύνολο. Και επειδή κάθε περιοχή είναι διαφορετική, η βέλτιστη διαχείριση των τοπικών φυσικών πόρων μπορεί να αποτελέσει οδηγό για μια πιο ορθολογική αποκέντρωση και εκδημοκρατισμό του ενεργειακού συστήματος. Τώρα λοιπόν που αρχίζουμε να χρησιμοποιούμε όλο και πιο πολύ καθαρές μορφές ενέργειας και γινόμαστε πιο συνειδητοί σχετικά με τη χρήση που κάνουμε σε αυτές, είναι η ευκαιρία να καταπολεμήσουμε και το φαινόμενο της ενεργειακής φτώχιας.

Αν τα καταφέρνει να αυτορυθμιστεί η φαινομενικά μη δημοκρατική φύση, τότε είναι σίγουρο πως μπορούν να τα καταφέρουν και οι δημοκρατικές κοινωνίες στις οποίες ζούμε. Και όπως σε όλες τις δημοκρατικές διαδικασίες…no one should be left behind (κανένας δεν πρέπει να μείνει πίσω).

Εξάλλου η δημοκρατική ενεργειακή μετάβαση είναι το πρώτο βήμα για τη μετατροπή των πόλεων σε έξυπνους και πράσινους οργανισμούς, όπου ενεργειακές κοινότητες, παθητικά κτίρια, ηλεκτρικά οχήματα και απλοί πολίτες θα αποτελούν θεμελιώδη συστατικά τους.

Εσύ τι γνώμη έχεις;

Πηγή εικόνας: https://pixabay.com/el/users/roszie-6000120/

*Το άρθρο φιλοξενήθηκε και στην ιστοσελίδα www.lep.gr